KHÔNG NÊN CÂU NỆ

Thứ tư - 20/10/2021 23:17 | Tác giả bài viết: Cổ Học Tinh Hoa |   378
Năm 2019, Trang Nhà đã giới thiệu đến độc giả CỔ HỌC TINH HOA Quyển Nhất. Nay, xin kính mời tham khảo tiếp Quyển Nhị. (xin gửi Nhời Bình qua email: binhbalme@gmail.com)
KHÔNG NÊN CÂU NỆ

KHÔNG NÊN CÂU NỆ

Giời không có thể làm cho hoa mùa nọ nở mùa kia, cho nên thánh nhân không trái thời.

Đất không có thể làm cho khí tiết xứ kia đổi ra xứ nọ, cho nên thánh nhân không trái tục.

Thánh nhân không có thể làm cho tay biết đi chân biết cầm, cho nên thánh nhân không làm cho trái cái tài riêng.

Thánh nhân lại không có thể làm cho cá biết bay trên không, chim biết bơi dưới nước, cho nên thánh nhân cũng không dùng trái cái tài riêng của người.

Vì vậy, lúc nên động, lúc nên tĩnh, lúc nên tối, lúc nên sáng ta không nên câu nệ một đường nào, thì mới là hợp đạo.

QUAN DOÃN TỬ

GIẢI NGHĨA

- Thánh nhân: bực tài, đức, học vấn, nhân phẩm hơn người.

- Thời: mùa, nói rộng ra là thời đại.

- Khí tiết: thuỷ thổ, thời tiết.

- Tục: thói quen đã thành nếp mà ai cũng thích theo.

- Động: làm công nọ, việc kia.

- Tĩnh: ở yên

- Câu nệ: bo bo cố chấp không biết biến thông.

NHỜI BÀN

Cây cỏ, giống vật, cả đến người ta, mỗi loài mỗi giống thường có những đặc tính riêng của loài ấy, giống ấy, cách trí dù có tinh sảo, cũng không thể bắt cho cả mọi loài, mọi giống cùng y như nhau cả. Suy như thế, thì bất cứ về mặt gì tính tình, phong tục cho đến cả tôn giáo, học thức ta không nên câu nệ chấp nhất một đường nào, chỉ biết cái phải của ta, mà không rõ cái phải của người. Ta phải có lượng rộng đong được cả mọi cái, bao quát được cả mọi việc, thì ngõ hầu mới là người sáng suốt vậy.
 

Cổ Học Tinh Hoa - Nguyễn Văn Ngọc và Trần Lê Nhân biên soạn
theo bản in của Vĩnh Hưng Long Thư Quán xuất bản năm 1928


NHỜI BÌNH

Một chàng cư sĩ trẻ tuổi đến bái viếng vị cao tăng. Hai người trò chuyện suốt từ sáng đến chiều. Đến lúc ăn cơm trưa, người giúp việc trong chùa nhìn thấy hai người chuyện trò vô cùng tâm đắc, bèn chuẩn bị hai tô mì, một to một nhỏ cho họ.

Vị cao tăng nhìn hai tô mì rồi đẩy cái tô to đến trước mặt chàng cư sĩ, nói rằng: “Cậu hãy ăn tô to này vậy!”.

Theo lệ thường, thì chàng cư sĩ này nên đẩy nhường lại tô mì to đến trước mặt vị cao tăng để tỏ rõ lòng cung kính mới phải. Nhưng vị cư sĩ này không đẩy lại chút nào, mà bưng bát mì lên ăn rất tự nhiên.

Vị cao tăng trông thấy như vậy, không khỏi nhíu mày, lòng nghĩ: “Vốn tưởng rằng cậu ta huệ căn không tệ, nhưng hóa ra lại là người không hiểu lễ nghĩa chút nào!”.

Sau khi chàng cư sĩ ăn xong, nhìn thấy cao tăng vẫn chưa cầm đũa lên, hơn nữa trên mặt có vẻ không vui, bèn cười hỏi vị cao tăng: “Sư phụ cớ sao ngài không ăn?”.

Chàng nhìn thấy cao tăng không nói lời nào, bèn cung kính nói: “Tôi thật sự là rất đói rồi, chỉ biết cặm cụi ăn như hổ đói, quả thật có chỗ thất lễ. Tuy vậy nếu tôi đẩy cái tô mì mà ngài nhường cho tôi về lại trước mặt ngài, đó vốn không phải là bản nguyện của tôi. Nếu như đã không phải là bản nguyện của tôi, thế thì tại sao tôi phải làm như thế chứ? Tôi muốn hỏi sư phụ, mục đích mà ngài nhường tô mì cho tôi là gì đây?”.

Vị cao tăng nói: “Dùng bữa”.

Chàng cư sĩ nghiêm túc nói: “Nếu như mục đích là dùng bữa, ngài ăn là dùng bữa, tôi ăn cũng là dùng bữa, hà tất phải kẻ nhường người đẩy! Lẽ nào ngài nhường cái tô to cho tôi không phải là thật lòng hay sao?”.

***
Trong quan niệm của nhiều người, khiêm nhường với kẻ dưới và cung kính với bề trên là một biểu hiện của lễ độ. Tuy nhiên, lễ nghĩa chỉ là hình thức bề ngoài, mà quá câu nệ vào hình thức sẽ khiến người ta quên rằng thành tâm mới chính là gốc rễ.

Trong Đại Học, Trang Tử viết: “Ý thành nhi hậu tâm chính, tâm chính nhi hậu thân tu (…) Tự thiên tử dĩ chí ư thứ dân, nhất thị giai tu thân vi bản”, nghĩa là ý nghĩ thành thực, tâm tư mới ngay thẳng; tâm tư ngay thẳng, phẩm đức bản thân mới tu dưỡng tốt. Từ bậc thiên tử cho đến người bình dân, ai ai cũng lấy tu dưỡng bản thân làm căn bản.

Vậy nên, thẳng thắn chân thành mới là đạo lý làm người thật sự.

theo ĐKN

(xin gửi thêm Nhời Bình qua email: binhbalme@gmail.com)

Tổng số điểm của bài viết là: 0 trong 0 đánh giá

Click để đánh giá bài viết

Những tin mới hơn

Những tin cũ hơn

Bạn đã không sử dụng Site, Bấm vào đây để duy trì trạng thái đăng nhập. Thời gian chờ: 60 giây